admin, 21 września, 2019, brak komentarzy

Imiesłowy w języku polskim

W artykule tym omówię imiesłowy w języku polskim. Chociaż omówienie to jest adresowane do cudzoziemców uczących się języka polskiego, to z informacji tych może skorzystać każdy.

Mówiąc najprościej, imiesłów to nieosobowa forma czasownika, mająca cechy przymiotnika bądź przysłówka. I tak też imiesłowy w języku polskim dzielą się na przymiotnikowe i przysłówkowe.

Imiesłowy przymiotnikowe

Imiesłowy przymiotnikowe określają rzeczowniki i tak jak przymiotniki odpowiadają na pytania: jaki? czyj? który?

Wśród imiesłowów przymiotnikowych wyróżniamy imiesłowy czynne i bierne.

Imiesłowy przymiotnikowe czynne

Imiesłów przymiotnikowy czynny pełni funkcję atrybutywną, to znaczy ujmuje jako cechę osoby lub przedmiotu, czynność aktualnie przez niego wykonywaną. Łatwiej zrozumieć tą definicję na podstawie przykładów:

biegnąć → biegnący mężczyzna

czytać → czytająca dziewczynka

jechać → jadące auto

Przykłady zdań:

Zobaczyłem przez okno biegnącego mężczyznę.

Spodobał mi się obraz z czytającą kobietą.

Rowerzysta wyjechał na drogę wprost pod jadące auto.

Jak widzimy z tych przykładów, aby utworzyć imiesłów przymiotnikowy czynny do czasownika dodajemy jedną z tych końcówek: -ący, -ąca, -ące. Potrzebujemy zapamiętać, że imiesłowy przymiotnikowe czynne tworzymy tylko od czasowników niedokonanych. [1]

Imiesłowy przymiotnikowe bierne

Imiesłowy przymiotnikowe bierne tworzone są zarówno od czasowników niedokowanych i dokonanych. One również pełnią funkcję atrybutywną.

Imiesłowy przymiotnikowe bierne tworzymy dodając do tematu bezokolicznika końcówki: –any, –ony, –ty. [2]

czytać → czytany

zamówić → zamówiony

bić → bity

Przykłady zdań:

Adam przypomniał sobie dawno czytany artykuł.

Długo rozmawiali o przegranym meczu.

Trzeba odebrać zamówione książki.

Imiesłowy przysłówkowe

Imiesłowy przysłówkowe określają czasowniki i odpowiadają na pytania: jak? gdzie? kiedy?

Wśród imiesłowów przysłówkowych wyróżniamy imiesłowy współczesne i uprzednie.

Imiesłowy przysłówkowe współczesne

Imiesłowy przysłówkowe współczesne tworzone są od czasowników niedokonanych za pomocą końcówki –ąc.

Opisują one czynności lub stany, które dzieją się równocześnie z innymi czynnościami lub stanami, i są wykonywane przez ten sam podmiot. Na przykład:

jechać → jadąc

iść → idąc

nieść → niosąc

Przykłady zdań:

Jadąc samochodem słuchałem muzyki.

Idąc do domu spotkałem Julię.

Andrzej niosąc talerze do zlewu przewrócił się.

Imiesłowy przysłówkowe uprzednie

Imiesłowy przysłówkowe uprzednie tworzymy od czasowników dokonanych za pomocą końcówek: -wszy oraz –łszy.

Zgodnie z ich nazwą wyrażają one czynność uprzednią w odniesieniu do innej czynności, wykonywanej przez ten sam pomiot. Na przykład:

ujrzeć → ujrzawszy

przeczytać → przeczytawszy

dojść → doszedłszy

Przykłady zdań:

Ujrzawszy Anię, poszedłem z nią porozmawiać.

Przeczytawszy pierwszy rozdział książki, zrobiłem sobie przerwę.

Doszedłszy do przystanku, siadłem na ławce.

Imiesłowy przysłówkowe uprzednie rzadko są używane w języku potocznym. Można je za to spotkać w literaturze.

Przypisy:

[1] Czasowniki dokonane nazywają czynności, które zakończyły się w przeszłości lub zakończą się w przyszłości, np. przeczytać, dojść.

Czasowniki niedokonane wskazują na trwanie, przebieg czynności i nie informują nas o jej zakończeniu, np. czytać, iść.

[2] Bezokolicznik to forma czasownika, która wyraża czynność lub stan w sposób abstrakcyjny, zazwyczaj bez określania czasu, rodzaju, liczby i osoby. W języku angielskim bezokolicznik to infinitive.

*              *             *

Na tym kończymy nasze omówienie tego, czym są oraz jak funkcjonują imiesłowy w języku polskim.